ماجرای کبریت سازی در ایران ؛ از ناصرالدین شاه تا اولین امتیاز کارخانه ، کبریتی که بی خطر ماند و موزه ای که روای کبریت سازها شد - مجله سرگرمی

خبرنگاران: صنعت کبریت یکی از صنایع قدیمی ایران است و قدمت آن به بیشتر از یک قرن می رسد. در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه یک شرکت روسی با مشارکت امین الملک اولین کارگاه کبریت سازی را در تهران دائر کرد که پس از مدت کمی برچیده شد.

گفته می گردد در جریان مبارزات مشروطیت یک کارگاه ابتدایی توسط حاج میرزا حسین واعظ در شهر تبریز دایر شد که روی قوطی های آن شعارهای ملی چاپ می شد. مدتی بعد از آن خانواده های توکلی و خویی به طور جدی نسبت به اقدام کارخانه و فراوری کبریت با کیفیت مرغوب اقدام کردند.

شرکت کبریت ممتاز ؛ صدور اولین امتیاز احداث کارخانه کبریت سازی

شرکت کبریت ممتاز در سال 1300 شمسی به همت حاج محمد رحیم و حاج محمدباقر خوئی بنیانگذاری شد و مجلس در سال 1302 اولین امتیاز احداث کارخانه را به نام این دو نفر صادر کرد.

شرکت ممتاز با خرید ماشین آلات نیمه اتوماتیک از آلمان در محله باغمیشه تبریز کارخانه را احداث و فراوری انبوه کبریت را شروع کرد. در سال 1340 شمسی به منظور استفاده بهینه از ضایعات چوب، کارخانه نئوپان از کشور آلمان خریداری و نصب شد که با تکمیل و تغییراتی در ماشین آلات هنوز فعال و در حال فراوری است.

شرکت کبریت ستاره ممتاز در سال 1350 در جوار کارخانه ممتاز قدیمی احداث و با خرید دو خط ماشین آلات تمام اتوماتیک و بسیار مدرن از شرکت آرنکو سوئد راه اندازی شد.

محصولات کارخانه ستاره ممتاز که با نظارت شرکت کبریت سوئد فراوری می شد هم طراز کبریت های اروپایی بود و تحولی در صنعت کبریت ایجاد کرد.

سه خط دیگر از ماشین آلات تمام اتوماتیک ساخت سوئد نیز در سال 1357 به علت افزایش مصرف کبریت و احتیاج بازار به این محصول خریداری و 5 خط مدرن در سالن های جدیدالاحداث در محل فعلی کارخانه در ابتدای جاده تبریز - اهر نصب شد و این شرکت ها به بزرگترین فراوریکننده کبریت در ایران ارتقاء یافتند.

این شرکت ها بعد از انقلاب اسلامی کارخانه ای را در شهر مشکین احداث کردند که اکنون محصولات آن به نام کبریت مشکین فراوری و به بازار عرضه می گردد.

کارخانه کبریت سازی ممتاز با توجه به تاریخی بودن در حوزه کبریت سازی ایران اکنون موزه ای را نیز برای گردشگران راه اندازی نموده است. موزه کبریت تبریز که در محل کارخانه کبریت سازی ممتاز بنا شده شامل کلکسیونی از کبریت ها، عکس و شجره نامه موسس ها و نوادگان و وراث آنها، عکس هایی از دوران مختلف کارخانه کبریت سازی، آلبوم عکس از عکس های قدیمی کارخانه، ماشین های تایپ قدیمی، تلفن ها، دستگاه های سختی سنجی کبریت، دستگاه های ساخت و پرس کبریت و … است.

مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی درباره این موزه با بیان اینکه مجوز رسمی موزه کبریت ممتاز تبریز به عنوان نخستین موزه کبریت کشور صادر شده است گفت: مجوز رسمی فعالیت نخستین موزه کبریت کشور به نام فرخ رحیم زاده خویی رئیس هیئت مدیره کارخانه تحویل شد.

موزه کبریت ممتاز تبریز نخستین موزه کبریت کشور، اولین موزه صنعتی آذربایجان شرقی و چهارمین موزه خصوصی در تبریز است.

تصاویری از این کبریت سازی و موزه آن را در زیر ببینید:

کبریت سازی توکلی ؛ 100 سال خاطره بی خطر

به گزارش خبرنگاران، کبریت توکلی که شعار کبریت بی خطر بین عموم مردم معروف است در سال 1297 به دست حاج علی عسگر توکلی راه اندازی شد. پس از او فرزندش تقی توکلی مالک این کارخانه مشهور کبریت سازی ایران بود.

شعار بی خطر برای کبریت، شعاری بود که بعدها تبدیل به مثل و به حافظه ادبیات فارسی اضافه شد و آدم های بی اثر را کبریت بی خطر می خواندند. اما کبریت توکلی یکی از پر اثرترین کارخانه های کشور بوده که پس از صد سال فراز و نشیب همچنان فعال و بخشی از تاریخ فعالیت صنعتی ایران است.

کبریت توکلی با سال ها خلاقیت در طراحی جعبه های متفاوت برای کبریت تبدیل به یکی از اشیای کلکسیونی شده است. مجموعه دارهای زیادی در کشور سرگرم جمع آوری قوطی کبریت ها هستند و بخشی از مجموعه آنها به کبریت توکلی اختصاص دارد. تصاویر ثبت شده روی کبریت توکلی به نوعی تاریخ نگاری نیز محسوب می گردد و بسیاری از اتفاقات و یادمان های تاریخی و فرهنگی روی آن جعبه ها نقش بسته است.

تقی توکلی پیش از این در مصاحبه ای با مجله کارخانه دار درباره وضعیت کارخانه کبریت توکلی گفته است: حاج علی عسگر توکلی کارخانه کبریت سازی را تأسیس می نماید، اما پس از چند سال، برخی دوستان برای ما مشکلاتی ایجاد کردند و کارخانه مدتی بسته شد. کارخانه ما را در تبریز مهروموم کردند و پدرم در سال 1313 دست مرا گرفت و رفتیم تهران. اما این مردم بودند که نام کبریت توکلی را در آن سال ها زنده نگه داشتند. سقف کارخانه را سوراخ نموده بودند و شب ها می رفتند صدتا دویست تا جعبه کبریت درست می کردند می دادند به بازار که بگویند هنوز کبریت توکلی هست! پدر من آدم اهل ذوقی بود، شعر می گفت، مبتکر بود، متفکر بود. درباره کارخانه هم می گفت ما این را ساختیم که همه نان بخوردند. بالاخره، سال 1313 به تهران آمدیم و در خیابان ناصرخسرو کوچه خدابنده لوها، منزل معتصم الملک، دو تا اتاق اجاره کردیم. تا اینکه در سال 1317، در تهران به پدرم می گویند که کار کارخانه ات درست شد و می توانید دوباره آن را راه اندازی کنید.

او درباره ادامه کار این کارخانه نیز گفته است: در سال 1337 هم زمان با درگذشت پدرم، از آمریکا به ایران بازگشتم. البته زمانی هم که برگشتم من را ممنوع الخروج کردند. خلاصه آمدم و با متقاعد کردن برادرانم، دست به اصلاح ساختار و نوسازی کارخانه کبریت توکلی و توسعه کارخانه برق توکلی (نخستین کارخانه برق خصوصی ایران) زدیم. برای کارخانه کبریت سازی، دستگاه عظیم اتوماتیک را که ترکیبی از تکنولوژی فرانسه، آلمان و آمریکا بود، از آلمان خریداری و نصب کردیم. کارخانه دایر است اما فراوری آن به یک چهارم کاهش یافته است. به هر حال کبریت رفتنی است. به همین علت من 6 تا کارخانه دیگه در کنار کبریت سازی دایر نموده بودم. کبریت ضعیف می گردد اما از بین نمی رود. ولی مسلما دیگر نمی تواند 1000 تا کارگر را کار بدهد یا سه میلیون قوطی بسازد. بنابراین من آن سال ها پیش بینی نموده بودم و 127 هزار مترمربع زمین در منطقه صنعتی تخصیص داده بودم به کارخانه های جدید.

منبع تصاویر کبریت سازی ممتاز: ایرنا

banima.ir: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما